Szkoły demokratyczne - stadium socjopedagogiczne nowych alternatyw edukacyjnych
Cel prowadzonych badań
Celem planowanego badania jest socjologiczna i pedagogiczna analiza nowego zjawiska w obszarze polskiej edukacji: zjawiska powstawania tzw. szkół demokratycznych, czyli oddolnych(głównie rodzicielskich) inicjatyw edukacyjnych, których celem jest tworzenie placówek, grup i środowisk alternatywnych wobec tradycyjnej szkoły. Inicjatywy te pozwalają na formalną realizację nakładanego polskim prawem obowiązku szkolnego oraz – zgodnie z deklaracjami twórców– umożliwiają edukację w warunkach pozbawionych przymusu właściwego powszechnemu systemowi kształcenia.
Celem badania będzie zatem:
- Rekonstrukcja genezy oraz kontekstów powstawania szkół demokratycznych,
- Poznanie sposobów codziennego funkcjonowania szkół demokratycznych,
- Rozpoznanie miejsca i roli szkół demokratycznych w polskim systemie oświaty.
Zastosowana metoda badawcza
Badanie obejmie sześć szkół demokratycznych, działających w różnych miejscach kraju. W dwóch szkołach przeprowadzone zostanie pogłębione badanie, obejmujące: długotrwałą obserwację uczestniczącą, indywidualne wywiady pogłębione oraz wywiady fokusowe z dziećmi, personelem szkół i rodzicami, analizę dokumentów wytwarzanych przez szkoły oraz materiałów wizualnych. W czterech pozostałych placówkach skoncentrujemy się na wywiadach indywidualnych i fokusowych, krótkookresowych obserwacjach uczestniczących oraz analizie dokumentów. Dobierając szkoły będziemy dążyć do maksymalnego ich zróżnicowania (pod względem wielkości, lokalizacji, sposobu powołania szkoły, koncepcji pedagogicznej).
Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki, cywilizacji i społeczeństwa
Zakładamy, że badanie szkół demokratycznych w proponowanym tu kształcie nie tylko pozwoli poznać, wyjaśnić i opisać nowe zjawisko w zakresie demokracji alternatywnej w Polsce, lecz także obejmuje szereg pożytków poznawczych dla różnych dziedzin nauki, przede wszystkim pedagogiki i socjologii.
a) Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki:
- uzupełnienie stanu wiedzy dotyczącej edukacji (a zwłaszcza edukacji alternatywnej w Polsce) o poznanie nowego zjawiska;
- poznanie i krytyczny opis innowacyjnych rozwiązań pedagogicznych. Badanie szkół demokratycznych pozwoli wskazać, czy stosowane w nich rozwiązania pedagogiczne umożliwiają realizację celów przyjmowanych przez szkoły i – co ważniejsze – wyjaśnić przyczyny ewentualnych rozbieżności między celami a praktyką, pogłębiając tym samym wiedzę o ograniczeniach pedagogicznej praktyki;
- uzupełnienie stanu wiedzy o tym, w jaki sposób szerokie procesy głębszej zmiany społecznej przekładają się na funkcjonowanie systemu edukacji. Badanie pozwoli na weryfikację hipotezy, czy powstawanie szkół demokratycznych stanowi rezultat procesu indywidualizacji oraz procesu zwiększania się roli rodziców w systemie edukacji. Mówiąc inaczej, przypadek szkół demokratycznych posłuży do obserwacji procesów zmiany społecznej „w działaniu”;
- rozwinięcie wiedzy o mechanizmach zaangażowania rodziców w procesy edukacyjne ich dzieci.
b) Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój społeczeństwa
- uzupełnienie wiedzy o problemach systemu oświaty, w szczególności o problemach związanych z wycofywaniem się niektórych aktorów. Badanie przyczyni się do poznania przyczyn niezadowolenia części rodziców (aktywnie angażujących się w edukację swoich dzieci, o czym świadczy wybieranie przez nich szkół demokratycznych) i pomoże zrozumieć, dlaczego niektórzy rodzice decydują się na wyjście z systemu lub szukanie alternatywnych wobec niego rozwiązań;
- poznanie potencjału zjawiska powstawania szkół demokratycznych dla zmian w systemie oświaty. Badanie pozwoli określić, czy istniejące szkoły demokratyczne dążą (lub zamierzają dążyć) do przekształcenia się w ruch społeczny (niezależny lub współpracujący z istniejącymi inicjatywami edukacji alternatywnej) lub, generalnie, czy mają ambicje przeprowadzania jakiegoś rodzaju szerszych zmian i podejmowania działań wykraczających poza realizację własnego interesu
Projekt realizuje konsorcjum: Dolnośląska Szkoła Wyższa (lider projektu) i Instytut Badań Edukacyjnych (partner projektu). Projekt realizowany jest z grantu NCN. Kierownikiem projektu jest dr Katarzyna Gawlicz z DSW, projekt realizują ponadto: dr Tomasz Tokarz (DSW), Agnieszka Dziemianowicz-Bąk (IBE), dr Jan Dzierzgowski (IBE).
Projekt realizowany będzie do lutego 2018 roku.